'VPRO Zomergasten' met Frans de Waal

Hij werd wereldwijd bekend door zijn gedetailleerde observaties van een machtsstrijd in de chimpanseekolonie van Burgers’ Zoo in Arnhem. Zijn boek Chimpanseepolitiek. Macht en seks bij mensapen (1982) over de machiavellistische tactieken van deze apensoort werd in zijn nieuwe thuisland Amerika door de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden aangeraden als een goed lesje regeren voor aankomende congresleden.

De Waal over 'VPRO Zomergasten': 'Ook al ben ik weinig bekend met de Nederlandse televisie omdat ik al zo lang in Amerika zit, over 'Zomergasten' heb natuurlijk vaak gehoord en ik doe er graag aan mee. Mijn doel is om te bespreken hoe we tegen dieren aankijken en fragmenten op te graven die daar een blik op werpen, niet puur gericht op diergedrag maar ook over hoe mensen dierlijke neigingen vertonen.'

In zijn laatste boek Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? (2016), neemt De Waal niet alleen de onderschatte intelligentie van dieren onder de loep, maar ook de werkwijze van zijn eigen vakgebied. De Waal voelde zich tijdens zijn studie biologie in Nijmegen in de jaren zeventig al niet zo op z’n plek bij de hoogleraren die dieren emoties en bedoelingen ontzegden en het gedrag van dieren testten door het zelf aan te sturen. Hij legde zich tijdens zijn doctoraal in Groningen dan ook toe op onderzoek van natuurlijk gedrag bij dieren, de ethologie. Daarmee kwam hij in wezen terecht bij wat hij als kind al graag deed: de jonge Frans hield tamme kauwen en bestudeerde vissen, kikkers en salamanders die hij zelf ving in de sloot. Hij groeide op in Waalwijk als vierde van zes kinderen. Zijn vader was bankdirecteur.

De Waal promoveerde in 1977 aan de Universiteit Utrecht op een studie van agressie onder makaken. In 1981 vertrok hij naar de Verenigde Staten, om daar te gaan werken aan het Wisconsin Primate Center en vervolgens vanaf 1991 aan de Emory University in Atlanta, waar hij in 1997 directeur werd van het Living Links Center van het gerenommeerde Yerkes primatenonderzoeksinstituut.

Frans de Waal schreef vele internationale bestsellers over mensapen en andere dieren, waaronder Bonobo, de vergeten mensaap (met de Nederlands/Amerikaanse natuurfotograaf Frans Lanting, 1997), De aap in ons (2005), De bonobo en de tien geboden (2013) over religie en de oorsprong van onze moraal en Een tijd voor empathie. Wat de natuur ons leert over een betere samenleving (2009). De Waals studie van onder meer troost, samenwerking en verzoening bij de twee soorten mensapen die genetisch gezien het dichtste bij de mens staan – de chimpansee en onze ‘sexy neef’ de bonobo – heeft veel bijgedragen aan ons begrip van de ontwikkeling van sociale intelligentie bij mensen. De mens is immers geen diersoort die losstaat van de evolutie. De Waals gedragsonderzoek heeft dan ook grote invloed gehad op de manier waarop we naar onszelf en andere dieren kijken; reden voor het Amerikaanse weekblad Time om hem in 2007 op te nemen in hun lijst van honderd meest invloedrijke personen in de wereld.

Momenteel werkt Frans de Waal aan een volgend boek over emoties bij dieren, bestudeert bonobos op een opvangcentrum in Kinshasa (Congo) en doet een studie aan chimpanseepersoonlijkheden op zijn oude thuishonk Burgers' Zoo.

'VPRO Zomergasten', zondag 20 augustus om 20.15 uur op NPO 2. Daarna volgt Zomergastfilm: 'Lost in Translation' om 23.23 uur, NPO 2.